sábado, 28 de julio de 2012

Efectos da climatoloxia no exito reprodutor dos anfibios

O pasado outono-inverno, e parte da primavera, tiveron como característica principal a seca. Esta foi unha das secas mais importantes, senón a peor, dende que hai rexistros climáticos.
A influenza desta anomalía climatolóxica sobre a tempada reprodutora dos anfibios sen dúbida tivo que ser de gran importancia. Estes animais están moi ligados a auga, ben durante todo o seu ciclo vital, ben durante o seu período reprodutivo. O comezo deste período esta vinculado a combinación dunha serie de factores (humidade, precipitación, temperatura, entre outros). Unha revisión dos diferentes tipos de estratexias reprodutoras foi publicada por Hartel e outros colaboradores.
Pois ben, tomando coma exemplo o LIC Gándaras de Budiño e Ribeiras do Louro, no que se ven realizando un seguimento da reprodución do sapo común (Bufo bufo), poderiamos inferir que a seca tivo efectos moi importantes no éxito reprodutivo da especie.
Esta especie presenta un patrón reprodutivo dos que se describen coma "explosivo", caracterizado pola aparición dun gran número de exemplares no momento álxido da reprodución, que pode durar horas, días ou semanas. Esta sería a teoría, xa que precisamente algunhas poboacións deste LIC non encaixan perfectamente nesta descrición.
O gran número de exemplares, co ratio de sexos virado cara os machos, provoca unha alta competencia polas femias, chegando a producirse amplexus múltiples.

Incluso podendo suceder o que se denominou "bola de sapos", no que varios machos tentar aparearse cunha femia, que pode chegar a morrer afogada polo acoso destes machos.
Finalmente, o macho que consegue manterse en amplexus fertilizará a posta, que será fixada a vexetación acuática. Xeralmente con preferencia por medios acuáticos relativamente profundos, nos que as postas se realizaran na vexetación das beiras mais soleadas, chegando a producirse unha sorte de postas comunais.

As anomalías climatolóxicas teñen efectos negativos sobre a reprodución desta especie, pode ser unha xeada tardía, que afecte as postas situadas nas beiras menos profundas.
Ou ben episodios de chuvias moi intensas, seguidas dun período de subidas de temperaturas, o que provoca que parte das postas queden en seco en menos de 24 horas.
Durante o inverno de 2011-12 produciuse un pequeno avance do periodo reprodutor antes de finais de 2011, no que soamente se atoparon algunhas postas illadas. E no resto do inverno a actividade reprodutora correspondeuse con animais illados, que tentaron realizar a posta aproveitando as poucas chuvias caídas. Isto incrementou o risco de perda das postas, o secarse ou baixar o nivel de auga das lagoas en poucos días. Un exemplo foi a perda das postas de sapo común e gran parte das de sapiño pinto (Discoglossus galganoi) dunha pequena charca temporal, que case sempre mantiña auga ata o verán.
Na visita realizada o 25 de marzo a charca estaba chea de cagados das dúas especies, pero o 5 de abril estaba a piques de secar, e os superviventes agochábanse nas furas feitas polo cangrexo vermello (Procambarus clarkii).
A charca foi visitada de novo despois da chuvias do mes de abril, e estaba chea de centos de cagados de sapiño pinto. Esta especie representa un exemplo do outro patrón reprodutivo dos anfibios, os de reprodución prolongada, capaces de facer novas postas a longo do ano cada vez que as condicións ambientais son propicias.
Sorprendentemente localizáronse exemplares case metamorfoseados de sapiño pinto, que sobreviviran a seca, probablemente nas furas de cangrexo. Pola outra banda, ningún cágado de sapo común foi capaz de sobrevivir ata a metamorfose na charca.
Esta seca afectou especialmente nas zonas mediterráneas, non so de Galicia, senón de zonas tan lonxanas e diferentes entre si coma poden ser Cuenca e Badajoz. Nestas rexións a reprodución dos anfibios, tanto dos explosivos coma dos de período prolongado víronse moi afectadas. Especies típicas de hábitats temporais coma o sapo corriqueiro (Bufo calamita) case non foron detectadas nos medios acuáticos, e outras de medios mais permanentes coma o sapo de esporóns (Pelobates cultripes) non foron detectadas ou o número de larvas foi anormalmente escaso.
A falla de series temporais de longo prazo evita que poidamos avaliar o efecto destes fenómenos adversos nas dinámicas poboacionais destas especies. Aínda que a súa natureza lles permite adaptarse e recuperarse en anos propicios. O que non sabemos e o efecto combinado que poidan ter unha serie de anos de seca, mesturados co efectos dos patóxenos e a presión das especies invasoras. O futuro da investigación nos nosos humidais debe seguir ese camiño.

lunes, 16 de julio de 2012

Unha aproximación á situación do Mergullón pequeno (Tachybaptus ruficollis) na comarca de Ferrol


   O Mergullón pequeno (Tachybaptus ruficollis) é un podicípedo relativamente frecuente a nivel peninsular, cunha poboación estimada de 62.000 aves no estado español, e 3.800 na cornixa cantábrica no ano 2007 (1). A primeiros da década dos noventa estímase a poboación galega en 500-600 parellas (Fernández Cordeiro & Domínguez, 1991) e X. Vázquez cifra en 300-400 pp a poboación actual (3).

   O feito de que sexa capaz de aniñar en charcas de pequeno tamaño e que se adapte moi ben aos encoros artificiais favoreceron o seu asentamento por todo o país. De feito no 63% das mostraxes con resultado positivo a especie apareceu en pequenos humidais de menos de 20 has. No ámbito galego, o pequeno tamaño de todos os nosos humidais naturais acentúa aínda máis se cabe esa tendencia á dispersión, sendo escasas as localidades onde se superan as dez parellas reprodutoras (3).

   Na comarca de Ferrol-Eume-Ortegal, o Mergullón pequeno é un nidificante histórico, asociado basicamente ás lagoas costeiras. Así queda reflexado no mapa do Atlas de Vertebrados de Galicia (2) con datos recollidos entre 1980 e 1985:



   Daquela, a especie citábase coma reprodutor seguro en tres cuadrículas 10x10 km, que incluían as lagoas de Doniños e A Frouxeira, así como na pequena lagoíña de San Martiño, en Ortigueira. Ao Sur aparece outra cuadrícula con nidificación confirmada, pero refírese ao núcleo das Brañas de Sada, fóra xa do ámbito de estudo.

   Sen embargo nos últimos trinta anos houbo unha serie de cambios importantes que afectaron directamente á poboación de T. ruficollis na área ferrolá. Por unha banda, a paulatina naturalización do encoro das Forcadas, construído a primeiros dos anos setenta en Valdoviño, que acabou converténdose no humidal máis importante da comarca para o mergullón. Por outra, a progresiva colmatación de varias canaveiras litorais, onde a especie acabou por desaparecer.

Mergullón pequeno (Tachybaptus ruficollis)

   Faremos un repaso por localidades, comentando opinións e datos recollidos de maneira non sistemática entre o ano 1986 e o 2012 polo autor da entrada.

Lagoa de Doniños

   Esta lagoa ferrolá apenas sufríu cambios estruturais no período de tempo considerado, observándose sen embargo a aparición de dúas especies alóctonas: Gambusia sp. e Neovison vison, nos anos oitenta. Por agora mantense libre de Procambarus clarkii.

Lagoa de Doniños

   Nunca se fixo un seguimento específico nesta localidade e unicamente se dispón de observacións dispersas ao longo do período. Así, no ano 1986 atópanse 4 niños (dous con ovos) nunha prospección limitada á ribeira oeste da lagoa e no ano 1987 contabilízanse un mínimo de 5 parellas no mes de agosto. Recentemente (Xuño/2011) obsérvanse 3 adultos nupciais en ribeiras opostas da lagoa. Numerosas observacións realizadas durante a estación reprodutora en distintos anos estarían tamén neste abano de 5-10 individuos adultos observados.

   Pódese considerar logo unha poboación relativamente estable de arredor das 3-5 parellas na actualidade. Non obstante, e a pesar da falta de datos, é moi posible que a súa poboación fose moito maior na década dos oitenta, tendo en conta as óptimas condicións que reúne esta lagoa para a especie.

Carregal de San Xurxo

   Este humidal, situado tamén no concello de Ferrol, experimentou un acelerado proceso de colmatación no período do estudo. Mentres que na década dos oitenta mantiña aínda dúas pequenas áreas de augas abertas na parte central da canaveira, actualmente é unha canaveira completamente pecha sen augas libres. Este cambio drástico provocou a desaparición do Mergullón pequeno e doutras aves acuáticas.

Carregal de San Xurxo-Esmelle

   Nos primeiros anos do período comprendido, o Mergullón foi reprodutor confirmado en San Xurxo. Así, en prospección levadas a cabo no verán de 1986, obsérvanse 3-4 parellas máis un niño con ovos nunha das lagoas e escóitanse dous cantos territoriais na outra. Son tamén observados varios individuos xuvenís. O último contacto coa especie prodúcese en Marzo de 1991, cando se escoita un canto territorial. Desde entón a desaparición da lámina de auga acabou por extinguir tamén a poboación de T. ruficollis, sendo difícil que se volva recuperar.

Lagoa da Frouxeira

   Este humidal é un dos mellor coñecidos e que conta con maior número de visitas ao longo de todo o período. A pesares de ser o máis importante para as aves acuáticas, alberga unha poboación moi pequena de Mergullón pequeno, que resulta pola contra moi numeroso no Outono e Inverno, producíndose entón concentracións das máis elevadas de Galicia.

   O réxime actual da lagoa, con intercambio mareal regular e fortes oscilacións de nivel, parece ser a causa de que a comunidade de aves acuáticas nidificantes sexa comparativamente pequena. A crecente invasión da canaveira por parte do Xabalí (Sus scrofa), que apareceu na zona aproximadamente na década dos noventa, parece estar incidindo moi negativamente na poboación de aves nidificantes. Dados os hábitos anfibios e predadores do Xabalí, considérase posible que o Mergullón sexa unha das especies afectadas.

Mergullóns voando nas inmediacións da Pesqueira

   As observacións indican que T.ruficollis é nidificante en pequeno número na Frouxeira, con 0-5 parellas, habendo anos en que a especie probablemente non críe, debido ao mencionado réxime hídrico, que pode derivar en períodos de seca en plena estación reprodutiva. Ademais, polos avistamentos dos polos, bastante tardíos, daríase un certo desfase nas postas con respecto a outros humidais próximos, debido ás mellores condicións que normalmente reúne a lagoa avanzada a estación de cría.

   Como caso excepcional temos o ano 2003. Daquela a lagoa foi pechada cun dique artificial como medida de contención da marea negra do Prestige. Isto provocou que a lagoa mantivera niveis de auga altos e constantes durante toda a Primavera e Verán, sen oscilacións. Como consecuencia o número de Mergullóns reprodutores aumentou, estimándose nun mínimo de 8 parellas aquel ano.

   Sinálanse como ameazas á especie o uso de nasas e trasmallos (3), aparellos ambos que son habitualmente empregados na Frouxeira, a pesar de ser ilegais.

Canaveiras de Pantín

   Este humidal está arestora completamente pechado pola vexetación palustre e sen augas libres, e non se coñecen observacións ou escoitas da especie en anos recentes. Unicamente hai un avistamento illado, realizado a mediados da década dos oitenta. Produciuse no río que forma o humidal, preto da desembocadura. Naquela época aínda quedaba visible algunha pequena lámina de augas libres no interior da xunqueira/canaveira.

   Sen dúbida o Mergullón debeu ser nidificante en Pantín noutros tempos, antes de colmatarse, pero actualmente considérase moi difícil a pervivencia dalgunha parella por falta de hábitat.

Lagoa de San Martiño



   Unha das características do Mergullón pequeno é a súa capacidade de adaptación e colonización nas áreas naturais restauradas (3). A Lagoa de San Martiño é un exemplo claro.

   No Atlas de vertebrados recollíase a especie coma de reprodución segura na cuadrícula 10x10 de Ortigueira durante os anos 80. A lagoa de San Martiño, situada no cordón dunar, era o único hábitat axeitado para a especie, así que debemos considerar estas observacións da cuadrícula como pertencentes a este humidal. Posteriormente o estado da lagoa foi deteriorándose, debido á acumulación de entullo e lixo que acabou sepultando o leito da lagoa, que finalmente acabou desaparecendo baixo o mato de silveiras.

   Afortunadamente no ano 2005 o goberno municipal acomete as obras para restaurar o humidal, recuperándose así un hábitat idóneo e moi favorable para grupos como anfibios, odonatos, aves acuáticas ou flora acuática.


Lagoa de San Martiño

   Grazas a estas obras, varias especies de acuáticas recolonizan de novo o lugar, sendo observado por primeira vez o Mergullón en Xuño de 2011. Desde aquela sucédense diferentes observacións e escoitas dos cantos nupciais, considerando como moi probable a nidificación de 1-2 parellas.

Encoro das Forcadas

   Este encoro é a localidade máis importante para a reprodución do Mergullón pequeno en toda a comarca de Ferrol. Nos anos 2005, 2006 e 2007 realizouse un especial seguimento da especie, intensificando os controis durante as visitas ao encoro, obténdose estes datos:

   - 2005 Censados 46 ads nupciais (23/07) e estímanse un total de 16-18 pp
   - 2006 (Censo incompleto), 11 pp confirmadas, calculando un total de 14+ pp.
   - 2007 Total 20 pp estimadas

   En resumo, podemos considerar a presenza dunhas 16-20 parellas reprodutoras en Forcadas, sendo polo tanto unha das localidades máis importantes para a especie en todo o norte galego.

   Hai que comentar que no ano 2006 detéctase por primeira vez Procambarus clarkii nas ribeiras do encoro, aínda que nos dous últimos anos estaríase dando un retroceso na súa poboación. Un fenómeno insólito e aínda non confirmado.


Lago de As Pontes e Charcas da escombreira

   O proceso de restauración da mina de As Pontes, levado acabo durante a pasada década, creou un lago artificial e unha serie de charcas de mediana/pequena entidade na escombreira exterior. Aínda que o Mergullón pequeno xa colonizou todos estes humidais, a zona queda fóra do estudo, debido ao seu carácter privado e as limitacións de acceso. Non obstante, durante os censos de aves acuáticas invernantes levados a cabo pola SGHN en Xaneiro de 2012, púidose certificar a tremenda potencialidade que para a especie ten o conxunto, especialmente o lago. En canto se asente a vexetación riparia e avance o proceso de naturalización, con toda certeza haberá verse multiplicada exponencialmente a poboación de mergullón que xa reside alí.

    Distribución actual T.ruficollis na comarca de Ferrol (excluída a escombreira e lago de As Pontes).
    Fonte: datos propios 2000-2012

RESUMO:

   A colmatación dos humidais de Pantín e San Xurxo provocou a desaparición de dous puntos de cría na comarca. Pero a restauración da pequena Lagoa de San Martiño recuperou outra nova localidade, perdida durante dúas décadas. Nas lagoas litorais de Doniños e A Frouxeira manteríanse pequenas poboacións, sendo o encoro das Forcadas o único lugar de certa importancia para a cría na zona considerada.

   Finalmente, comentar que o conxunto do Lago das Pontes e as numerosas charcas da escombreira reúnen as condicións idóneas para se transformar nun lugar moi destacado para a cría de T.ruficollis, non xa a nivel galego senón a nivel peninsular.

Agradecimentos:

 A Martiño Cabana Otero, por facilitarme o mapa 1x1 e polos seus consellos.

Bibliografía:

(1) Palomino, D. y Molina, B. (Eds.) 2007. Aves acuáticas reproductoras en España. Población en 2007 y método de censo. SEO/BirdLife. Madrid
(2) S.G.H.N. Atlas de vertebrados de Galicia. Aproximación á distribución de vertebrados terrestres de Galicia no quinquenio 1980-1985. (Eds.) 1995
(3) Llimona, F. 2003. Zampullín chico, Tachybaptus ruficollis. En, R. Martí y J.C. del Moral (Eds.): Atlas de las Aves Reproductoras de España, pp. 76-77. Dirección general de la Conservación de la Naturaleza-Sociedad Española de Ornitología. Madrid

domingo, 8 de julio de 2012

Curt, o gran divulgador

José Curt Martínez merece sen dúbida unha mención moi especial cando falamos dos primeiros divulgadores da natureza en Galicia. Aínda que non é galego de nacemento el considérase coma un galego máis. Entre finais dos anos cincuenta e principios dos oitenta botou case vinte anos na nosa terra (en dúas épocas distintas). É un escritor prolífico de libros e artigos periodísticos, tendo recibido numerosos premios, como o "Periodismo ciudad de Pontevedra" (1978), o "Félix Rodríguez de la Fuente" (1981) e outros máis. O seu grande coñecemento antropolóxico das nosas xentes quedou reflexado en libros como "31 Galegos e pico".

Pero foi en temas da natureza onde destacou nunha época na que a súa divulgación estaba aínda nos seus inicios, sendo contemporáneo do gran Félix Rodríguez de la Fuente, a quen coñeceu.


Cazador da vella escola, pouco a pouco foi involucrándose máis no estudo e defensa da nosa fauna e flora, o que lle levou finalmente a cursar a carreira de Bioloxía (el xa era perito agrónomo). É ademáis membro destacado da SGHN e da SEO/BirdLife, e foi tamén presidente da primeira xunta reitora do Parque Natural das Illas Cíes.

Algúns dos seus libros, como "Galicia viva", "Más allá de la corredoira" ou "Esos anfibios y reptiles gallegos" (con Pedro Galán) marcaron a toda unha xeración de novos naturalistas galegos. A súa deliciosa maneira de escribir (con numerosos toques de humor, non exento de sorna e acidez) fixo que se lle denominase o Gerald Durrell español. Desde logo similitudes non faltan entre ambos. 

No pasado mes de Abril, José Curt visitou Galicia durante tres días, onde volveu a pisar lugares coñecidos de antano, como a lagoa da Frouxeira ou a Terra Chá. Aproveitamos a sorte que temos de contar coa súa amizade para facerlle unha pequena entrevista, aínda que a súa vida daría seguramente para cubrir cen entrevistas.



P - A xente coma nós, máis ou menos nova, dámonos conta das enormes transformacións que sofreu a natureza galega desde os nosos inicios. Tanto a nivel paixasístico como cambios de fauna e flora. Desde a túa perspectiva, moito maior no tempo, ¿qué cambios te chaman máis a atención?

R- Principalmente la masificación de Galicia. Por ejemplo, desde Pontevedra al Grove está todo urbanizado, prácticamente. Lo mismo he observado en los alrededores de A Coruña, Santiago y Ferrol. Hace un par de años pasé unos días en Foz y hubiese sido incapaz de reconocerlo si no fuese porque el cartel de la carretera ponía “Foz”. La sensación es que Galicia se ha ido quedando pequeña y que la costa empieza a estar saturada. Las ciudades han crecido periféricamente de un modo desordenado y multitudinario. Son las dos caras de la misma moneda, por una parte el más alto nivel de vida conquistado en el último medio siglo, y por otra lo que podríamos llamar “urbanización del campo”, en cierto modo un contrasentido que debemos aceptar porque en caso contrario sería volver a la Galicia pobre, muy pobre, que también he conocido. 

P- Imaxino a túa época e penso na falta de redes viarias e o complicado dos desprazamentos, a posible incomprensión entre a xente que vos vía pasar polas aldeas, nos problemas á hora de conseguir información, materiais e demáis,... ¿Cales eran as dificultades máis grandes ás que vos enfrentábades daquela á hora de observar e estudar o medio natural?

R- Pues tengo que contestarte que ninguna. Cuando llegué a Galicia con 17 años al día siguiente ya estaba por los montes en compañía de Manolo Cantaogalo, José de Nacemento y Tino, el carnicero de Poio. Yo cazaba con ellos, a rabo de perro, los pocos conejos que nos daba Galicia. La caza se dejaba en casa de Cantaogalo porque era la única proteína que se veía en aquella casa tan pobre. Fueron unos amigos extraordinarios que me abrieron las puertas de una Galicia eminentemente rural y auténtica (según visión de la época).

En mi segunda estancia en Galicia trabajé haciendo topografía por toda la provincia de Pontevedra. Levantamos los perfiles de la línea eléctrica, a veces de muchos kilómetros, lo que nos permitía explorar caminos que nadie había pisado seguramente desde que se hizo Galicia. En estos contactos con la naturaleza, sólo encontré amigos y buena gente, siempre dispuesta a invitar a una taza de vino “hecho en casa y sin química”.

En el trazado de la línea de Anzo a Villadecruces fui seguido por un lobo durante un largo cuarto de hora. Ahí aprendí lo que son los pelos de punta y la piel de gallina. Sería hoy, cuarenta años después, capaz de identificar el olor a lobo, el olor a carroña, pues se revuelcan en ella para disimular el suyo. Vivíamos de hospedaje en casa de un paisano (con una hija guapísima, que con el calor del campo y el verdor del monte, despertaba en los topógrafos algo así como el celo de un caballo). Resultó que mi persecutora era una loba parida que tenía la cría cerca de dónde hice la estación final de aquel día con el teodolito. Me acompañó en aquel crepúsculo hasta que abandoné su territorio y se debió de quedar tranquila.

Resumen, que me iba por los cerros de Lalín: la loba se comportó, y todos cuantos he tratado en el campo me han concedido el privilegio de considerarme un igual, y por eso nunca he tenido problemas con ellos.

P- Iso si, daquela aínda se conservaban espazos naturais de enorme interés. Se non recordo mal, chegaches a coñecer a mismísima Lagoa de Antela e certos bosques de Ancares hoxe desaparecidos. 

R- Bueno, Antela la crucé en coche dos veces en el año 50 en un viaje de ida y vuelta de Madrid a Pontevedra. Desde el alto de ¿Sandiás? se veía entero el cuenco lacustre: una mar desparramada por la enorme planicie. Tal y únicamente fue mi contacto con la Antela, “la laguna del Olvido” aunque jamás olvidaré aquella visión.

¿Ancares? Seguramente en Ancares he llegado a estar sólo en su inmensa inmensidad. Las pallozas estaban operativas y en la de Esperanza Martínez , en Piornedo, pasé muy buenos ratos comiendo fideos con leche y parrafeando con los vecinos. Estaba allí el bocio endémico, que yo conocía por ser bromatólogo. Quizá el primero en denunciarlo en la prensa fui yo. Los políticos de turno se lo apropiaron y lo llevaron a Las Cortes. La sal yodada vino a poner remedio a aquella terrible enfermedad carencial. Una vez yendo con el marido de Esperanza por el monte nos sobrevoló un pájaro negro y enorme como un meteoro: era el macho urogallo, que luego oíamos, muy cerca su toc, toc en el cantadero. 

Alguna vez viví en casa de Fino Digón, en ¿Prado? Este viejo y experimentado furtivo fue convertido en el Guarda Mayor de Ancares. Su paso a este lado de la ley fue perfecto. Una gran persona. 

P- Na miña opinión, a destrución da natureza acadou na segunda metade do século vinte un ritmo sen parangón na historia moderna. En Europa, no Amazonas, na Antártida e mesmo nos países en vías de desarrollo. ¿Tan incompatíbeis son "progreso" e "conservación"? 

R- Decía el coruñés Wenceslao Fernández Flores, el de la fraga de Cecebre y el mejor escritor que dio el siglo XX a mi juicio, que un “pesimista es un optimista bien informado”. 

Yo en esto de la conservación de la naturaleza soy un recalcitrante pesimista. El problema transciende al localismo de la desaparición de una especie o a un incendio forestal determinado. Es algo global, ecuménico: es que el Planeta no fue concebido para soportar la contaminación y las agresiones que padece. Y ahora que llevamos casi un siglo de paz, con la gente feliz de acceder al consumo creciente ¿es que los políticos de asco que tenemos (sean quienes sean) van a cambiar la rebatiña de votos que justifica sus choriceos y mentiras, por contar la verdad y tratar de convencer a la masa de que este tipo de sociedad no puede garantizar la supervivencia en unos pocos años, y que sobran coches, residuos, plásticos, y demás mierda galopante? Es fácil comprender que, con los criterios vigentes, es imposible una regeneración de la naturaleza. 

P- Qué persoas marcaron en tí a maior influencia nos teus inicios de campo. ¿Tés algún recordo especial dos teus primeiros compañeiros de naturalismo?

R- El hombre no puede estar solo. Yo no sabría nada de Galicia de no ser por aquellos amigos cazadores y pescadores. En el campo de la naturaleza reconozco el magisterio de colegas como Felipe Bárcena, Estanislao Fernández de la Cigoña, Mario Rafael, con los que pasé muchas jornadas de campo navegando en la cafetera que tenía Estanislao por las islas Cíes y Ons y el archipiélago de Sálvora; con Mario Rafael yendo en piragua a anillar limícolas por la noche en los islotes de Touría y Marma en la Ensenada do Grove. Con Felipe cantidad de días de patearnos la Limia, las Gándaras de Budiño, el Miño. 

Tampoco puedo olvidar a Xan Rodríguez silvar y a Andrés Bermejo, que eran unos rapaces pero sabían ya mucho de bichos. Mis excursiones con ellos a las Sisargas (y con otros más) son capítulos de mi vida que guardo cariñosamente. ¿Se puede olvidar a Maribel, la moza de Xan, embarazada de 8 meses, pateando los cantiles de la Sisarga Grande sin la menor concesión al vértigo? 

P- És membro da SGHN e da SEO. ¿Qué opinas da situación actual nas organizacións adicadas ao estudo e defensa da natureza? ¿Botas algo en falta?

R- No, han mejorado sensiblemente, quizá porque la unión hace la fuerza y aquellos cuatro chalados que teníamos la cabeza llena de pájaros hoy sois una legión de jóvenes que emanáis calidad por cualquier sitio que paséis. 

Buena prueba del latir de la SGHN son los múltiples mensajes que recibimos sobre los casos más interesantes de la naturaleza en peligro. El propio Museo de Ferrol, es un índice de que nunca como hasta ahora había estado tan viva una agrupación de naturalistas. 

Podría resumir diciendo que agradecería que mis hijos (tengo alguno ya de 47 años) de no ser tan cojonudos como son, se pareciesen a cualquiera de vosotros.



P- Creo que agora estás máis centrado na túa faceta como escritor ¿Botas de menos o traballo de campo?

R- Pues sí. Estoy muy metido en la escritura y la lectura. Ando entremanos con dos libros ya terminados en busca de editor, que no me resigno a que sea malo y que estos libros se queden arrumbados en un par de librerías de rutina. Uno de ellos 50% gallego y el otro la galleguidad hecha letra al 100% 

De todas formas en cuanto puedo salgo al campo, aunque el tono haya cambiado: en 2012 estuve en las selvas de Tailandia/ Birmania, en abril en el desierto tras el Atlas en Marruecos, y hace un par de días que he regresado del delta del Danubio, siguiendo las nidificaciones de aves acuáticas y prospectando anfibios y reptiles. José en el Paraíso terrenal. En preparación tenemos El Pantanal en Brasil y el río Negro para terminar navegando por el Amazonas a fin de este año. Vamos cuatro o cinco amigos y alguna amiga que en su entusiasmo por la naturaleza me dejan corto. 

Os tengo que aclarar que lo mío es una permanente lucha entre el sillón que se empeña en ponerme horizontal y mi vena naturalista que me ordena: levántate y anda. 

P- Desde sempre existe unha conflictividade entre cazadores e ecoloxistas/naturalistas debido ás diferentes formas de ver a xestión da natureza e, en concreto, das especies cinexéticas. ¿Que opinas sobre este tema? Ambos colectivos, ¿están condeados a entenderse? ¿Poden traballar xuntos a prol dun media natural mellor conservado?

R- Sí, no tienen más remedio que trabajar juntos. Hoy no se concibe el uno sin el otro. Yo dejé la escopeta hará más de treinta años, pero nunca he ocultado mi procedencia de la caza. Tenéis a mi amigo Pepe Rial en Pontevedra, un ejemplo de lo que debe ser un cazador de ley. La ética y la estética son sus armas. Debido a su comportamiento tan pulcro era desde hace muchos años Guarda Honorario de Caza, con facultad de corregir y denunciar a los infractores, aunque con sus dotes de persuasión y don de gentes no le hizo falta nunca llegar a esos extremos. Y estoy seguro de que algunos como Pepe haylos en Galicia. Aunque aún haya otros pocos (quisiera creer que son pocos) que no han comprendido que cazar un conejo o una perdiz, susceptibles de fabricarse en granjas, es el límite que deben imponerse en sus salidas al campo.

Pero hay que ir poco a poco convenciendo a unos y a otros, dando ejemplo de que participamos de la armonía de la naturaleza que pretendemos defender, el ecologista chulo, vocinglero y faltón tampoco tiene cabida en los tiempos que corren.

El combate, nuestro combate lo vamos ganando nosotros.

Aún me queda una posdata en el pañol de la obligada cortesía que merecéis: buenas noches, un fuerte abrazo a todos y gracias por leerme. Y a Xabi Prieto, motor de estas parrafadas, chapó, amigo.